Máy bay cũng có quốc tịch
Khái niệm quốc tịch của máy bay được điều chỉnh từ luật hàng hải, trong đó dấu hiệu quốc tịch được sử dụng để chỉ quốc gia đăng ký.
Dấu hiệu quốc tịch do Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) thông qua, cung cấp Tiêu chuẩn & Thực hành được khuyến nghị để hiển thị các dấu hiệu quốc tịch máy bay phù hợp.
Lịch sử ra đời
Các vấn đề về quốc tịch và đăng ký máy bay đã được xem xét trong Hội nghị Hàng không Quốc tế tổ chức tại Paris (Pháp) năm 1910. Mặc dù không có thỏa thuận cuối cùng được ký kết vào cuối hội nghị, các nguyên tắc về quốc tịch của máy bay và việc đăng ký đã được chính thức đưa vào Công ước liên quan đến Quy định về Hàng không, được công nhận vào năm 1919 (Công ước Paris).
Ngày nay, các nguyên tắc về quốc tịch máy bay được phản ánh trong Công ước về Hàng không Dân dụng Quốc tế, viết tắt là CICA còn gọi là Công ước Chicago (1944) - được ICAO đảm trách điều phối
Trong đó, tất cả máy bay tham gia vào hoạt động hàng không quốc tế phải mang quốc tịch và dấu hiệu đăng ký (registration marks) phù hợp để cho phép nhận dạng. Quốc gia đăng ký có trách nhiệm đảm bảo rằng tàu bay tuân thủ các yêu cầu an toàn tối thiểu được công nhận trên toàn thế giới do ICAO ban hành.
Theo Phụ lục 7 của Công ước Chicago, dấu hiệu quốc tịch máy bay được các quốc gia lựa chọn từ chuỗi ký hiệu quốc tịch có trong các biển báo vô tuyến do Liên minh Viễn thông Quốc tế (International Telecommunication Union - ITU) phân bổ cho quốc gia đăng ký.
Sau khi chọn dấu hiệu quốc tịch, quốc gia sẽ thông báo cho ICAO. Dấu hiệu đăng ký được quốc gia đăng ký chỉ định và bao gồm các chữ cái, chữ số hoặc kết hợp các chữ cái và chữ số.
Quốc tịch máy bay tại Việt Nam
Theo Cục Hàng không Việt Nam, số lượng tàu bay đăng ký quốc tịch Việt Nam tính đến 15/3 là 222 chiếc, giảm 6 tàu bay so với tháng 2 và giảm 25 chiếc so với cùng kỳ năm 2023. Hiện đội máy bay thương mại đăng ký quốc tịch Việt Nam do 6 hãng bay Việt Nam đang khai thác chỉ còn 203 chiếc.
Việc đăng ký quốc tịch Việt Nam và gắn dấu hiệu quốc tịch, dấu hiệu đăng ký cho tàu bay - thiết bị được nâng giữ trong khí quyển nhờ tác động tương hỗ với không khí, bao gồm máy bay, trực thăng, tàu lượn, khí cầu và các thiết bị bay khác, trừ thiết bị được nâng giữ trong khí quyển nhờ tác động tương hỗ với không khí phản lại từ bề mặt trái đất - mang quốc tịch Việt Nam phải tuân theo quy định của Luật Hàng không dân dụng Việt Nam.
Tàu bay đăng ký mang quốc tịch Việt Nam phải có đủ các điều kiện sau:
- Chưa có quốc tịch của bất kỳ quốc gia nào hoặc đã xóa quốc tịch nước ngoài.
- Có giấy tờ hợp pháp chứng minh về sở hữu tàu bay.
- Phù hợp tiêu chuẩn kỹ thuật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định hoặc công nhận.
- Do tổ chức, cá nhân Việt Nam sở hữu và khai thác; hoặc thuộc sở hữu của tổ chức, cá nhân nước ngoài được tổ chức, cá nhân Việt Nam thuê không có tổ bay hoặc thuê mua.
Tàu bay thuộc sở hữu của tổ chức, cá nhân nước ngoài do các tổ chức, cá nhân Việt Nam thuê không có tổ bay hoặc thuê mua với thời hạn thuê 24 tháng trở lên phải được đăng ký mang quốc tịch Việt Nam chậm nhất là 6 tháng kể từ ngày đưa vào khai thác tại Việt Nam.
Tàu bay đang trong giai đoạn chế tạo, lắp ráp hoặc thử nghiệm tại Việt Nam được đăng ký tạm thời mang quốc tịch Việt Nam nếu đáp ứng điều kiện quy định nêu trên. Ngoài ra, tàu bay thuộc sở hữu của tổ chức, cá nhân Việt Nam và do tổ chức, cá nhân Việt Nam khai thác phải đăng ký mang quốc tịch Việt Nam, trong trường hợp là cá nhân thì cá nhân phải thường trú tại Việt Nam.
Dấu hiệu quốc tịch và dấu hiệu đăng ký của tàu bay mang quốc tịch Việt Nam là một tập hợp các ký tự bằng chữ và bằng số. Dấu hiệu quốc tịch được viết trước dấu hiệu đăng ký và được phân định bằng dấu gạch nối "-". Dấu hiệu quốc tịch của tàu bay mang quốc tịch Việt Nam là chữ Latin "VN" được viết in hoa. Hãng hàng không Việt Nam được sử dụng quốc kỳ Việt Nam làm biểu tượng kèm theo dấu hiệu quốc tịch.
Các dấu hiệu không được phép giống hoặc gây nhầm lẫn với Bộ mã tín hiệu quốc tế 5 chữ, Bộ mã tín hiệu khẩn nguy và các bộ mã tín hiệu khẩn cấp khác.
Khi hoạt động, tàu bay dân dụng đăng ký mang quốc tịch Việt Nam phải được sơn hoặc gắn dấu hiệu quốc tịch, dấu hiệu đăng ký phù hợp với quy định. Tàu bay mang quốc tịch Việt Nam không được sơn hoặc gắn bất kỳ dấu hiệu nào có nội dung hoặc hình thức giống hoặc có thể gây nhầm lẫn với tàu bay mang quốc tịch khác. Cục Hàng không Việt Nam có trách nhiệm thông báo với ICAO về dấu hiệu quốc tịch và dấu hiệu đăng ký của các tàu bay mang quốc tịch Việt Nam.
Thay đổi quốc tịch máy bay
Vào thời điểm Công ước Chicago được thông qua, máy bay thương mại chủ yếu được các nhà khai thác mua trực tiếp, sau đó họ vẫn giữ quyền sở hữu máy bay đó để sử dụng trong hầu hết hoặc toàn bộ thời gian sử dụng hữu ích của máy bay.
Việc thay đổi quốc tịch máy bay không phổ biến vì máy bay có xu hướng lưu trú tại một quốc gia trong hầu hết hoặc toàn bộ thời gian sử dụng. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ qua, các nhà khai thác máy bay đã nhận ra hiệu quả đáng kể về vốn và hoạt động bằng cách cho thuê (thay vì sở hữu).
Phân tích của Market Research Future (MRFR) chỉ ra rằng trong những năm gần đây, hoạt động cho thuê đã tăng từ 2% vào năm 1980 lên hơn 50% vào năm 2016. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thị trường cho thuê máy bay sẽ tiếp tục tăng trưởng.
Do đó, tàu bay rất có thể sẽ được chuyển từ nhà khai thác này sang nhà khai thác khác, thay đổi quốc tịch nhiều lần trong suốt thời gian sử dụng.
Theo ICAO, việc thay đổi quốc tịch hoặc đăng ký máy bay từ quốc gia này sang quốc gia khác được gọi là chuyển nhượng máy bay xuyên biên giới. Sự phát triển nhanh chóng của các hoạt động cho thuê máy bay toàn cầu đã khiến việc chuyển giao máy bay từ quốc gia này sang quốc gia khác trở nên thường xuyên hơn và làm nổi bật một số điểm kém hiệu quả trong hệ thống toàn cầu được phát triển khi các thỏa thuận cho thuê không phổ biến.
Sự gia tăng các hoạt động chuyển nhượng máy bay, cùng khác biệt trong quy định, yêu cầu và thông lệ của các quốc gia dẫn đến sự phức tạp, trùng lặp quy trình chuyển giao, ảnh hưởng tới các bên tham gia cũng như tăng khả năng xảy ra lỗi và phát sinh chi phí liên quan.
Do đó, ICAO năm 2017 đã khởi xướng sáng kiến về chuyển nhượng máy bay (XBT) với mục đích cải thiện, chuẩn hóa và nâng cao hiệu quả của quy trình này, đồng thời đảm bảo ngành hàng không duy trì và cải thiện hồ sơ an toàn đáng chú ý của mình.
Quy trình XBT về cơ bản bao gồm hai quốc gia đăng ký; quốc gia đăng ký hiện tại (quốc gia xuất khẩu máy bay) và quốc gia đăng ký dự kiến trong tương lai (quốc gia nhập khẩu). Máy bay chỉ cần hủy đăng ký ở một quốc gia và đăng ký ở quốc gia khác.
Quy trình đơn giản này không yêu cầu phải di chuyển máy bay, xin giấy phép bay đặc biệt hoặc liên quan đến các thỏa thuận đặc biệt khác. Tuy nhiên, trong hầu hết các trường hợp, việc chuyển giao máy bay xuyên biên giới không đơn giản vì có sự khác biệt đáng kể trong các yêu cầu của các quốc gia và các quy trình liên quan.
Với sự hỗ trợ của các chuyên gia về chủ đề này từ các quốc gia thành viên, tổ chức quốc tế và ngành công nghiệp, ICAO hiện đang tiến hành đánh giá có cấu trúc các phụ lục, tài liệu có liên quan, nhiều quy trình và thông lệ khác nhau do các quốc gia thiết lập để xác định các vấn đề làm giảm hiệu quả và hiệu suất của XBT. Dựa trên kết quả của quá trình đánh giá, các chiến lược giảm thiểu sẽ được xây dựng để giải quyết các vấn đề đã xác định.